Zawarcie transakcji kupna lub licencji to najczęstszy sposób uzyskania kontroli i wykorzystywania w działalności gospodarczej wartości niematerialnych. Sprzedać można wszystko co posiada zdolność do generowania pożytków w innym miejscu.

Może to być:

• know-how,
• marka,
• baza klientów (np: praktyka lekarska),
• patent,
• unikalny pomysł na biznes,
• autorskie prawo majątkowe,
• udziały w spółkach i wiele, wiele innych składników niematerialnego majątku.

Zazwyczaj transakcję poprzedza proces negocjacji i akceptacji jej warunków. Wycena przedmiotu transakcji posiada więc kapitalne znaczenie, zarówno dla oszacowania potencjalnego obszaru satysfakcjonującej ceny transakcyjnej, jak i dla zidentyfikowania ważnych argumentów negocjacyjnych.

Taką wycenę powinno się zrealizować jedynie dla jednej ze stron transakcji, którym jest kupujący albo sprzedający. Z punktu widzenia zainteresowań tego serwisu, transakcja oznacza działanie, zmierzające do zmiany właściciela lub licencjobiorcy praw majątkowych do wartości niematerialnych.

Cechą charakterystyczną transakcji jest występowanie “stron transakcji” czyli: kupującego i sprzedającego, licencjobiorcy i licencjodawcy, leasingobiorcy i leasingodawcy i.t.d. W każdym przypadku wyceny ekspert musi wziąć pod uwagę interesy jednej ze stron transakcji, strony kupującego albo sprzedającego.

Zasadna staje się więc obawa o nadmierny subiektywizm i jednostronną ocenę w postępowaniu eksperta. Raport z wyceny zawiera przede wszystkim zbiór argumentów negocjacyjnych, ważnych dla ustalenia jak najbardziej korzystnej ceny przedmiotu wyceny, przygotowanych z punktu widzenia tej strony transakcji, która zatrudniła eksperta.

Czy to oznacza, że w przypadku transakcji proces wyceny nie może zmierzać do ustalenia wartości godziwej przedmiotu wyceny?

Pamiętając, że dzisiejsza wartość to suma przyszłych pożytków, musimy zauważyć że bardzo rzadko ekspert i jego klient znają rzeczywiste zamierzenia drugiej strony transakcji. Oznacza to, że mogą mieć trudności z ustaleniem potencjalnych pożytków kontrahenta. Idąc dalej moglibyśmy stwierdzić, że obiektywnie istniejąca wartość jest postrzegana innymi oczami i zostanie inaczej zmierzona przez każdą ze stron transakcji.

Trochę upraszczając rzecz całą moglibyśmy definicję “wartości godziwej” wprowadzoną Ustawą o Rachunkowości, sprowadzić do stwierdzenia, że warunkiem koniecznym i wystarczającym dla ustalenia wartości godziwej jest pozyskanie informacji o zawartych na rynku porównywalnych transakcjach. Należy zgodzić się, że bez względu na różne sposoby i różne wartości wynikowe procesu ustalania “wartości godziwej” przedmiotu wyceny, przez każdą ze stron transakcji, samo zawarcie transakcji w warunkach wolnego rynku wyznaczy cenę, która może dla kolejnej wyceny stanowić fakt rynkowy.

Osobne zagadnienie stanowi transakcja dokonywana pomiędzy powiązanymi stronami. Powiązanie to może mieć bardzo różny charakter np:

• kapitałowy,
• umowny,
• ustawowy,
• personalny.

Jakiekolwiek by ono jednak nie było, możemy spodziewać się wystąpienia konfliktu interesów, który prowadzić będzie do zachowań sprzecznych z zasadami konkurencji.

W takiej sytuacji wzrasta znaczenie wyceny przedmiotu transakcji przez niezależnego eksperta, chociażby z uwagi na istniejące przepisy podatkowe. Urzędnicy kontroli skarbowej, mogą w przypadku uzasadnionych wątpliwości zlecić dokonanie wyceny a następnie obciążyć podatników kosztami tej usługi, w przypadku uzyskania wyniku wyceny daleko odbiegającego od wartości przyjętej przez podatników dla potrzeb transakcji.